De laatste paar jaar verandert er in het lees- en taalonderwijs meer dan in de afgelopen twintig jaar bij elkaar. Heel lang leerden kinderen eerst technisch lezen, dan begrijpend lezen en uiteindelijk gingen ze boeken lezen en kwam de leesmotivatie om de hoek kijken. 

Uitsluitend bezig zijn met leestechniek is voor niemand leuk, en het feit dat dit zo lang werd losgekoppeld van leesplezier is – als je erover nadenkt – absurd. Net zo absurd als het loskoppelen van technisch lezen en begrijpend lezen. In feite zeg je daarmee ook dat je kunt lezen zonder het te begrijpen.

Ik zie in de praktijk dat steeds meer scholen leesmotivatie als startpunt nemen en daar vervolgens kennis en oefening aan verbinden. Natuurlijk moet je in groep 3 aan de slag met technisch leren lezen, maar vanaf groep 4 kun je veel meer inzetten op die leesmotivatie en leerlingen uitdagen.

Toegenomen leesmotivatie

Steeds meer methodemakers hebben het lef hun methodes op basis van nieuwe, wetenschappelijke inzichten aan te passen op hoofdlijnen en in te zetten op leesmotivatie. Dat was ook hard nodig: Nederland bungelt in Europa immers onderaan als het gaat om leesmotivatie van jongeren. Daarnaast zie je overal in het onderwijs leesoffensieven ontstaan die werken: de leesmotivatie neemt op die scholen toe.

Ik heb altijd veel bijeenkomsten georganiseerd over leesmotivatie. Als ik op zo’n school vroeg hoeveel procent van de leerlingen gemotiveerd was om te lezen, kreeg ik vaak als antwoord: ‘Ongeveer een kwart’. Inmiddels kom ik op scholen waar zeventig tot tachtig procent van de leerlingen gemotiveerd is om te lezen. Die scholen zijn aan de volgende uitdaging toe: kijken hoe ze ook die laatste twintig of dertig procent over de streep kunnen trekken. Het gemak waarmee de leesmotivatie verbeterd kan worden, verbaast me soms: voor vrijwel alle scholen is er veel winst te behalen. Ik zou daarom iedere school willen oproepen dat ook te doen.

Sla niet door in basisvaardigheden

Minister Wiersma hamert op dit moment op de basisvaardigheden. Het is mij nog niet duidelijk hoe hij die wil ontwikkelen. Als je basisvaardigheden op peil wilt brengen door nog meer instructie te geven en nog meer te oefenen, vraag ik me af of je je doel bereikt. Ook hiervoor geldt dat motivatie het uitgangspunt moet zijn. Boor die eerst aan en zorg ervoor dat er leeskilometers gemaakt worden. Door te roepen dat de basisvaardigheden niet op orde zijn, wordt op dit moment ten onrechte een sfeer geschetst alsof scholen hierin collectief gefaald hebben. Ik denk dat we op dit moment te veel van scholen en leerkrachten vragen. 

Leraren zouden zich vooral moeten bezighouden met de basis: lesgeven. Methodes kunnen hen daarbij ondersteunen. Al vind ik dat een methode een hulpmiddel is en de leraar de ruimte moet krijgen om te arrangeren. Om me heen zie ik dat gelukkig al veel gebeuren. Ik ben heel optimistisch over wat ik zie. Kortom: het is goed dat er aandacht is voor basisvaardigheden, maar we moeten er niet in doorslaan en lezen niet loskoppelen van de andere vaardigheden. Ik wil vooral mijn complimenten uitspreken voor alle scholen die al een goede ontwikkeling in gang hebben gezet.

Jos Cöp
Onderwijskundige

Meer verhalen lezen van wetenschappers en onderwijsexperts?