Door: Jorien Castelein, oprichter en algemeen directeur Blink

Elke vermindering in effectieve lestijd kan ernstige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van kinderen, stelt Aleid Truijens in haar column in de Volkskrant van 2 september. Alle experimenten met onder meer het terugbrengen van onderwijstijd hebben volgens haar direct een nadelig effect op de onderwijskwaliteit. Opmerkelijk, omdat in het algemeen vaak het omgekeerde geldt, ook voor mij.

Ik eet bijvoorbeeld liever minder koekjes, als het maar pure bakkerskoekjes zijn. Ik hoef ook niet zo nodig heel veel shirts en jeans, maar wél een kwalitatief mooi setje. Ook als het om de kwantiteit en de kwaliteit van onderwijs gaat draai ik het om, want ik heb ervaren dat de kwaliteit van onderwijs niet altijd afhankelijk is van het aantal lesuren.

De meerwaarde van ontwikkeltijd

De pilot Onderwijstijd van het ministerie van OCW stimuleert scholen om de komende twee schooljaren te spelen met de verplichte onderwijstijd. Binnen de huidige regels is het namelijk mogelijk voor een school om eigen keuzes te maken en bijvoorbeeld te kiezen voor minder onderwijstijd, ten gunste van meer ontwikkeltijd voor leraren. Ik vind dat een heel stoere en zinvolle keus.

De grote meerwaarde van meer ontwikkeltijd voor leraren is namelijk dat collega’s met elkaar de tijd nemen om te bespreken welke visie zij hebben op het onderwijs, welke aanpakken wel en niet werken en om vervolgens keuzes te maken voor specifieke lesontwerpen en lessen.

Vanuit mijn rol als directeur van Blink voer ik graag een pleidooi voor meer ontwikkeltijd, en een grotere rol en meer vrijheid voor leraren. En voor bewustere keuzes in hun didactische aanpak, gebaseerd op wat bewezen effectief is.

Als ontwikkelaar van educatieve content heb ik gezien dat leraren die zelf ontwikkelvaardig zijn, uiteindelijk het meest kunnen bijdragen aan het leerproces van hun leerlingen. En dat zijn de leraren die de tijd krijgen om stil te staan bij de vraag ‘waarom doe ik wat ik doe’.

En dan maakt het wat mij betreft niet uit of ze daarbij gebruikmaken van lesmateriaal dat ze zelf ontwerpen, of lesmateriaal van educatieve uitgevers.

Succesfactoren ontdekken

Ik zie dit ook terug in uitspraken uit de Staat van het Onderwijs 2022 en 2023. Hierin wordt zelfreflectie cruciaal genoemd voor het continue verbeteren van onderwijsvaardigheden van leraren én als voorwaarde voor beter onderwijs. En uiteindelijk ook voor het verbeteren van basisvaardigheden als lezen en schrijven.

Ik en mijn Blink-collega’s zien heel inspirerende verbeteringen op scholen voor primair en voortgezet onderwijs, die tijd steken in doelen stellen, plannen uitvoeren, evalueren en verbeteren. Bijvoorbeeld via de PDCA-cyclus (Plan-Do-Check-Act).

We zagen leraren in PLG’s (professionele leergemeenschappen) aan de slag gaan met het bevorderen van de intrinsieke motivatie van leerlingen, door met behulp van Blink-lessen te werken aan leren vanuit nieuwsgierigheid. En deze leraren zagen gave dingen gebeuren in hun lessen: ze ontdekten dat leerlingen stap voor stap betere lezers werden, nadat ze begrijpend lezen en wereldoriëntatie met elkaar gingen verbinden. De leraren werden ook zelf een goed voorbeeld van leren uit nieuwsgierigheid, en ze merkten dat de grotere betrokkenheid van hun leerlingen bij de lesstof dé motor was voor beter lezen.

Dit is een succesfactor die ze niet hadden ontdekt als ze niet met hun team de tijd hadden genomen om nieuwe doelen te stellen, te bespreken wat je op welke manier met je onderwijs wilt bereiken, en conclusies te trekken voor het ontwikkelen van je onderwijs.

Structurele zelfreflectie

Als methodeontwikkelaar kan ik niet genoeg benadrukken dat dit soort ontwikkelingen gaan of staan bij het structureel creëren van tijd.

Op basisscholen zagen we hoe onderwijskundig directeuren speelden met een andere invulling en prioritering van de zogenaamde ‘overige taken’ binnen het werkverdelingsplan. Directeur en leraren kozen ervoor om de ontwikkeltijd niet louter te faciliteren uit de lesgebonden taken, maar bijvoorbeeld 50% van de taakbeleidsuren (bij een volledige baan ongeveer één dagdeel per twee weken) heel specifiek in te zetten voor gezamenlijke onderwijsontwikkeling. Juist op het moment dat de onderwijstijd per doelgroep leerlingen en werktijdfactor per FTE dreigen af te nemen onder invloed van bijvoorbeeld het lerarentekort, is dit de allereerste keus die je kunt maken.

In het voortgezet onderwijs is onlangs een pilot gestart (veertig scholen doen nu mee, en nog eens honderd in 2025) waarbinnen scholen onderzoeken op welke inventieve manieren ze hun onderwijstijd zo kunnen organiseren dat er ‘trage tijd’ ontstaat. Dit is tijd die ze kunnen besteden aan het gezamenlijk ontwikkelen van kwalitatief goede lessen en het evalueren van een aanpak die in hun eigen context werkt. Minder lessen dus, maar beter onderwijs op basis van een langetermijnvisie.

Fundamenteel omdenken

Dan kom ik weer terug bij Aleid Truijens, want zij schrijft ook in haar column dat je je leerlingen tekort doet met ondoordachte didactische keuzes en een eenzijdige focus op resultaatgericht werken. Maar ze doet ook de oproep aan scholen en besturen om meer samen te werken in plaats van met elkaar te concurreren, als alternatieve oplossing voor het lerarentekort.

En daar vinden Aleid en ik elkaar, want de realiteit van het lerarentekort dwingt ons allen tot fundamenteel omdenken.

Laten we daarom ruimte maken voor onorthodoxe oplossingsrichtingen. Deze komen in het vizier als we de vermindering van onderwijstijd niet als een gevaarlijke kwaal, maar als een serieuze kans zien. Wat mij betreft … misschien wel de beste kans die we anno 2024 hebben.